Ραδιόφωνο - Magnum opus - Δημοκρατία

Έχουν περάσει 121 χρόνια, από τότε που γεννήθηκε πραγματικά η ραδιοφωνία.  Από τότε ακούμε μουσική, απολαμβάνουμε θεατρικές παραστάσεις, μαθαίνουμε τις τρέχουσες ειδήσεις σχεδόν αμέσως, αφηνόμαστε σε αναλυτές, σε προπαγανδιστές, παρασερνόμαστε από διαφημιστικά μηνύματα και ενίοτε εκφράζουμε και την άποψή μας, η φωνή μας περνά μέσα από τα ραδιοκύματα και φθάνει σε εκατομμύρια αυτιά.  Κρίνουμε και κρινόμαστε.

Το 1887, ο Γερμανός Χάινριχ Χερτζ, απέδειξε πρώτος τη φυσική ύπαρξη των ραδιοκυμάτων και το 1894 έγινε από τον Σερ Όλιβερ Ντοτζ στην Αγγλία η πρώτη δημόσια επίδειξη των ραδιοκυμάτων που μπορούσαν να μεταφέρουν μηνύματα σε αποστάσεις μερικών εκατοντάδων μέτρων. 

To 1895 o Ιταλός  Μαρκόνι , έφερε σε πέρας παρόμοια πειράματα και κατά τη διάρκειά του 1896 έκανε πρώτος επίδειξη ραδιοφωνικής επικοινωνίας από την οροφή των κεντρικών γραφείων των Γενικών Ταχυδρομείων στο Λονδίνο, προς την πεδιάδα του Σάλσμπερι στη νοτιοδυτική Αγγλία, μια απόσταση περισσότερο από 2χλμ. 

H πιο συναρπαστική επίδειξή του ήταν το 1901 όταν απέδειξε ότι μπορούσαν να σταλούν ραδιοφωνικά μηνύματα επάνω από τον Ατλαντικό, μεταξύ  (Κορνουάλης και Νιουφάουντλαντ), μια απόσταση περίπου 3200 km .

Το πρώτο αμερικάνικο ραδιοφωνικό πρόγραμμα με μουσική μεταδόθηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1906. 

Μερικοί θεωρούν ότι η γέννηση της σύγχρονης ραδιοφωνίας έγινε το βράδυ της 2ας Νοεμβρίου του 1920, όταν ο σταθμός KDKA βγήκε στον αέρα ανακοινώνοντας τη νίκη των προεδρικών εκλογών από τον Χάρντινγκ, αντίπαλο του Κοξ. Οκτώ ραδιοφωνικοί σταθμοί είχαν τεθεί σε λειτουργία μέχρι το τέλος του 1921 και ένα χρόνο αργότερα υπήρχαν ήδη 564 ραδιοσταθμοί, προκαλώντας κάποια ...συμφόρηση στα ραδιοφωνικά προγράμματα.

Στην Αγγλία, η πρώτη επιτυχημένη εκπομπή φωνής έγινε το 1919. Μέχρι το 1921 είχαν εκδοθεί 150 άδειες ερασιτεχνικής εκπομπής

Στην Ευρώπη οι τακτικές εκπομπές άρχισαν το 1919 στη Χάγη της Ολλανδίας.

Πειραματικοί σταθμοί βγήκαν στον αέρα στη Δανία το 1921 και το Κρατικό Σύστημα Ραδιοφωνίας ξεκίνησε το 1925. 

Ραδιοφωνικές εκπομπές ξεκίνησαν στο Μόντρεαλ το 1920, στο Παρίσι το 1921 και στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας το 1923, ενώ ο κατάλογος των χωρών που διέθεταν ραδιοφωνία μάκρυνε γρήγορα. 

Ακόμα και στη μακρινή μας  Ινδία, η Βομβάη και η Καλκούτα διέθεταν σταθμούς το 1927.

Ο αριθμός των ραδιοφωνικών σταθμών αυξήθηκε σε όλο τον κόσμο από 600 περίπου (κατά το τέλος του 1925), σε 1300 (το 1935), ενώ υπήρχαν τουλάχιστο 10.000 σταθμοί στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Όπως είχε προβλεφθεί, η συμφόρηση και η επικάλυψη των μηκών κύματος που ήταν σε χρήση, λόγω της ραγδαίας αύξησης των ραδιοφωνικών σταθμών, έγινε γρήγορα ένα σοβαρό πρόβλημα. Οι πρώτες διεθνείς συμφωνίες, που περιελάμβαναν ένα μεγάλο αριθμό κρατών, έγιναν το 1932 από τη Διεθνή Ένωση Τηλεπικοινωνιών, που δημιουργήθηκε γι' αυτόν ακριβώς το σκοπό. 

Στην πρώτη αυτή φάση της ραδιοφωνίας, διαπιστώθηκε ταυτόxρονα και η τεράστια σημασία που έχει όχι μόνο για την ψυχαγωγία των λαϊκών μαζών αλλά και για την άνοδο της πολιτιστικής τους στάθμης. Το στοιχείο αυτό μάλιστα έγινε αιτία να ενδιαφερθούν οι υπεύθυνες κυβερνήσεις των διαφόρων κρατών για τη συστηματική οργάνωση της ραδιοφωνίας, όπως έγινε στη Βρετανία. Παράλληλα, γεννήθηκε η ανάγκη να οργανωθεί τόσο το σύστημα εκμετάλλευσης όσο και η τεχνική των ραδιοφωνικών σταθμών, για να εξυπηρετούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον κόσμο.

Το πόσο ισχυρή επιρροή  μπορεί να ασκήσει το ραδιόφωνο στη φαντασία των ακροατών αποδείχτηκε το βράδυ της 30ης Οκτωβρίου του 1938. 

Τότε ο Όρσον Γουέλς περιέλαβε στην εκπομπή του μια δραματοποίηση του πολέμου των κόσμων.  Και ξαφνικά οι ακροατές βρέθηκαν να ζουν την κατάκτηση της Γης από τους Αρειανούς.   Η παρουσίαση ήταν τόσο ρεαλιστική, ώστε, παρά τις διαβεβαιώσεις ότι επρόκειτο μόνο για ένα θεατρικό έργο, εκατομμύρια ακροατές πανικοβλήθηκαν μπροστά στην ιδέα τρομακτικών τεράτων και των  καιόμενων πόλεων και φυσικά επικράτησε πανικός.  Η αλήθεια είναι ότι το ραδιόφωνο και μόνον το ραδιόφωνο μπορεί να αφήσει ελεύθερη τη φαντασία του ακροατή.

Τα ακροατήρια κοκάλωναν με τα προγράμματα μυστηρίου και σαπουνόπερες.

Και η Κύπρος στις 15 Ιουλίου του 1974 κοκάλωσε όταν γύρω στις 8.00 το πρωί, το χαριτωμένο τραγουδάκι "Το πουκάμισο το θαλασσί" διεκόπη ξαφνικά και μέσα από τα ραδιοκύματα  έφθαναν στους ακροατές περίεργοι ήχοι, κτυπήματα από πόρτες και κάποιες φωνές.  Ακολούθησε η φωνή της εκφωνήτριας Μαίρης Κοντογιάννη η οποία μέχρι λίγα λεπτά νωρίτερα μετέδιδε σε καθημερινή βάση ένα πρόγραμμα για τις νοικοκυρές.  Η Μαίρη Κοντογιάννη με σταθερή και μάλλον κάπως συγκινημένη φωνή έλεγε απ όσο θυμάμαι ότι ο Μακάριος ήταν νεκρός και ότι τη διακυβέρνηση της Κύπρου ανέλαβε ο στρατός...

Μεσολάβησαν πέντε κολασμένες ημέρες και όλοι θυμάμαι είχαμε κολλημένο το αυτί μας στα ραδιοφωνάκια, ψάχνοντας είτε να ακούσουμε το BBC, είτε να αναλύσουμε τα κοροϊδευτικά δελτία ειδήσεων του τουρκοκυπριακού ραδιοφωνικού σταθμού "Μπαϋράκ".

Ήταν θυμάμαι απόγευμα Πέμπτης 18 Ιουλίου όταν γυρίζοντας το ροδάκι των συχνοτήτων άκουσα έκπληκτη τη φωνή του Μακάριου:

 https://www.youtube.com/watch?v=tRvAxp5tcUM

 Ελληνικέ Κυπριακέ Λαέ, γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις. Γνωρίζεις ποίος σου ομιλεί. Είμαι ο Μακάριος. Είμαι εκείνος τον οποίον συ εξέλεξες διά να είναι ηγέτης σου. Δεν είμαι νεκρός, όπως η χούντα των Αθηνών και οι εδώ εκπρόσωποί της θα ήθελαν. Είμαι ζωντανός. Και είμαι μαζί σου, συναγωνιστής και σημαιοφόρος εις τον κοινόν αγώνα. Το πραξικόπημα της χούντας απέτυχε....Μόνο κατόρθωμα της χούντας ήτο η κατάληψις του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος, για να μεταδίδει από ραδιοφώνου ψευδολογίες και να ομιλεί δήθεν περί κυβερνητικής αλλαγής. Μην υπακούεις εις οιασδήποτε οδηγίας ή διαταγάς της χούντας τας οποίας μεταδίδει το ΡΙΚ.

Ελληνικέ Κυπριακέ λαέ! Η χούντα απεφάσισε να καταστρέψει την Κύπρον, να την διχοτομήσει. Αλλά δεν θα το κατορθώσει. Πρόβαλε παντοιοτρόπως αντίστασιν στη χούντα. Μη φοβηθείς. Διαδήλωσε την θέλησιν και την απόφασίν σου να αντισταθείς, να αγωνισθείς. Ενταχθείτε όλοι εις τας νομίμους δυνάμεις του κράτους. Η χούντα δεν πρέπει να περάσει και δεν θα περάσει. Νυν υπέρ πάντων ο αγών. Και ο αγών τον οποίον την στιγμήν αυτήν ο Κυπριακός Ελληνισμός διεξάγει είναι αγών ιερός και η νίκη θα είναι ιδική μας.

Ζήτω η ελευθερία! Ζήτω ο κυπριακός λαός! Ζήτω το Έθνος!

Αυτό το μήνυμα γύρισε τη σελίδα στην προδοτική ιστορία της Μεγαλονήσου.  Αυτό το μήνυμα συνέβαλε στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.  https://www.youtube.com/watch?v=tkdn73-5w_k  Αυτό το μήνυμα ακούστηκε από έναν πειρατικό σταθμό που λειτουργούσε στην Πάφο.

Στην Ελλάδα

Αλλά και στην Ελλάδα, τα ηρωικά χρόνια της ραδιοφωνίας ξεκίνησαν την Κυριακή 27 Απριλίου 1941. Όταν η πρωινή Αθήνα έδινε την εντύπωση έρημης πόλης καθώς τα Γερμανικά στρατεύματα είχαν φθάσει στα προάστια της Ελληνικής πρωτεύουσας. Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών εξέπεμπε το τελευταίο του μήνυμα. Ο εκφωνητής με φωνή που παλλόταν από τη συγκίνηση έλεγε: «Αδέλφια ψηλά το κεφάλι. Ο Σταθμός αυτός ύστερα από λίγο δεν θα είναι Ελληνικός. Μην τον ακούτε πια. Έλληνες, ο αγώνας συνεχίζεται» Τα τελευταία αυτά λόγια του εκφωνητή πνίγονταν από τις πρώτες στροφές του Εθνικού μας Ύμνου.

Σε λίγο Γερμανοί μοτοσικλετιστές κατηφόριζαν από τους Αμπελοκήπους τη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας και οι ραδιοθάλαμοι του Ζαππείου καθώς και οι εγκαταστάσεις του πομπού στα Νέα Λιόσια ήσαν από τα πρώτα σημεία που κατέλαβε ο εχθρός. Το Ελληνικό ραδιόφωνο που από το πρωί της 18ης Οκτωβρίου 1940 με τις διάφορες εκπομπές του ενημέρωνε και εμψύχωνε το μαχόμενο Ελληνικό Έθνος, σίγησε.

Η καταστροφή του πομπού του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών στα Νέα Λιόσια, είχε σαν αποτέλεσμα να μην μπορέσει να λειτουργήσει ο σταθμός την ημέρα της απελευθέρωσης και να μεταδώσει το χαρμόσυνο μήνυμα της Ελευθερίας. Το μήνυμα αυτό μεταδόθηκε από το BBC το οποίο μετέδωσε και έκτακτες ανταποκρίσεις από την ελεύθερη πια Αθήνα.

Επειδή δεν υπήρχε δυνατότητα άμεσης επισκευής των εγκαταστάσεων του πομπού στα Νέα Λιόσια αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί για τις εκπομπές του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών ένας μικρός ραδιοφωνικός πομπός telefunken που διέθετε το Πανεπιστήμιο Αθηνών για τις ανάγκες των εργαστηρίων Φυσικής. Ο πομπός αυτός εγκαταστάθηκε στο Ζάππειο και άρχισε να εκπέμπει και πάλι το πρόγραμμα του ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών.

Παράλληλα, οι τεχνικοί της Ελληνικής Ραδιοφωνίας κατόρθωσαν να επισκευάσουν το σταθμό βραχέων κυμάτων της Παλλήνης και έτσι λίγες μέρες μετά την εγκατάσταση στην Αθήνα της κυβέρνησης Εθνικής Ένωσης του Γεωργίου Παπανδρέου ο πομπός αυτός μετέδιδε στα βραχέα κατά τις βραδινές ώρες το πρόγραμμα του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών.

Χάρις στην αυταπάρνηση του προσωπικού της η Ελληνική Ραδιοφωνία κατόρθωσε στις δύσκολες ώρες της Κατοχής ν' ανταποκριθεί πλήρως στις προσδοκίες του Ελληνικού λαού και να εμψυχώσει την Αντίσταση του ενάντια στους κατακτητές. Για το λόγω αυτό ο θρυλικός «τσοπανάκος» δεν είναι ένα ακόμη ραδιοφωνικό σήμα σαν τα τόσα άλλα που πλημμυρίζουν στις μέρες μας τα ερτζιανά κύματα, αλλά αποτελεί τη μουσική έκφραση σε ραδιοφωνική μετάδοση της απόφασης του Ελληνικού λαού να ζει Ελεύθερος.

Ας σημειώσουμε ότι στην Ελλάδα ήδη από το 1923 άρχισε μια προσπάθεια εγκατάστασης ραδιοφωνικού πομπού. Οι πειραματισμοί κράτησαν αρκετά χρόνια. Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός εξέπεμψε στη Θεσσαλονίκη με ιδιωτική πρωτοβουλία από το ραδιοηλεκτρολόγο Χρήστο Τσιγγιρίδη το 1928, και 20 ολόκληρα χρόνια λειτούργησε στην πόλη, μεταδίδοντας τακτικά εκπομπές. Ο πρώτος όμως εθνικός ραδιοφωνικός σταθμός ιδρύθηκε και λειτούργησε στην περιοχή Αθηνών, αφού στις 25 Μαρτίου του 1938 εγκαινιάστηκε από τον τότε βασιλιά Γεώργιο Β΄, ενώ το 1945 ιδρύθηκε το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ.) που ανέλαβε την ευθύνη λειτουργίας του σταθμού. Αμέσως μετά την απελευθέρωση άρχισαν να ιδρύονται κι άλλοι σταθμοί σε διάφορες πόλεις της χώρας που υπάγονταν στη δικαιοδοσία του Ε.Ι.Ρ., καθώς και πολλοί στρατιωτικοί σταθμοί, υπό τη δικαιοδοσία των ενόπλων δυνάμεων (ΥΕΝΕΔ). 

Το πέρασμα από την πειρατική στην ιδιωτική ραδιοφωνία

Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή να πούμε ότι οι ερασιτεχνικοί σταθμοί ήταν μια μορφή «ήρεμης επανάστασης» στην αισθητική, στον τρόπο επικοινωνίας και συμπεριφοράς. Στην ουσία άνοιξαν την πόρτα στην ξένη μουσική, δημιούργησαν σχέσεις, ανθρώπινη επικοινωνία και το σημαντικότερο, δημιούργησαν ένα δεδομένο που έκανε τους ανθρώπους να θέλουν «ελεύθερη ραδιοφωνία» Κι όλα αυτά χωρίς κόστος. Οικονομικό από τη μια, αφού οι ίδιοι χρηματοδοτούσαν μηχανήματα και δίσκους, χωρίς κανένα οικονομικό όφελος.

Ήταν μόνο η ευχαρίστηση του τηλεφώνου που χτυπάει, των μηνυμάτων που «φτερουγίζουν» στον αέρα για να βρουν τους αποδέκτες τους και της μουσικής που φανέρωναν τις γνώσεις του «πειρατή».  Από τήν άλλη όμως ήταν και ο φόβος και η αγωνία της εξουσίας, που καραδοκούσε με τα ραδιογωνιόμετρα για να συλλάβει τους «πειρατές» και να κατασχέσει τα μηχανήματα. Αυτή η «ήρεμη επανάσταση» είχε στην πλάτη της πολλά χρόνια φυλακής και μεγάλη αντίδραση της εξουσίας, όπως όλες οι επαναστάσεις.

Οι σταθμοί μετακινούνταν συνέχεια, τα τηλέφωνα άλλαζαν, οι κεραίες έπαιρναν τη μορφή ενός τυχαίου καλωδίου, σιωπούσαν για ένα διάστημα και ξανάρχιζαν σε άλλη συχνότητα και οι «πιστοί» ακολουθούσαν.

Αυτή ήταν μια τεράστια συνωμοσία «πειρατών» καi ακροατών, εναντίον της εξουσίας, που παρά το λυσσαλέο κυνήγι δεν κατάφερε να την σταματήσει.

Για τους περισσότερους «πειρατές» το να στήσουν έναν σταθμό και να εκπέμπουν ήταν ένα σύντομο παιχνίδι που το εγκατέλειπαν μόλις οι υποχρεώσεις της ζωής (στρατιωτικό, δουλειά, οικογένεια) τους πίεζαν. Μερικοί όμως, το πήραν πιο σοβαρά, επέμεναν, είχαν κι αυτό το κάτι διαφορετικό στην παρουσίαση και προχώρησαν, βελτιώνοντας το σήμα και τα μηχανήματα τους, αλλά και παρακολουθώντας τη μουσική εξέλιξη δημιουργώντας πολλούς και μόνιμους fans.

Ο απόηχος των «πειρατών» ήταν αυτός που άνοιξε τον δρόμο στην «Ελεύθερη ραδιοφωνία», όπως ονομαζόταν στην αρχή μέχρι που διαπιστώθηκε ότι ο τίτλος δεν της ταίριαζε και μετατράπηκε σε «ιδιωτική ραδιοφωνία».

Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, άρχισαν να εμφανίζονται ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί. Ο πρώτος τέτοιος σταθμός βγήκε στον αέρα το 1950 και λειτουργούσε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Αυτός ο σταθμός δεν έζησε πολύ, αλλά άλλοι ιδιωτικοί σταθμοί ιδρύθηκαν το 1952. Το ΕΙΡ δεν ενθάρρυνε τη δημιουργία τέτοιων σταθμών, αλλά και δεν προσπάθησε να τους σταματήσει, προφανώς γιατί οι περισσότεροι από αυτούς είχαν μικρή ισχύ και ήσαν μακριά από την Αθήνα. Αυτοί οι σταθμοί χρηματοδοτούνταν από διαφημίσεις.

Η ραδιοφωνική συνείδηση εξαπλώνεται σταθερά. Το κράτος συγκινείται και τον Ιανουάριο του 1927 δημοσιεύεται στην «Καθημερινή» προκήρυξη διαγωνισμού για την εγκατάσταση κεντρικού σταθμού ραδιοφώνου. 

Το 1934 Σ' ένα δωμάτιο ντυμένο με κουβέρτες στήνεται το ραδιοφωνικό στούντιο και στον Πειραιά.  Σ' ένα  λιμενικό φυλάκιο τοποθετείται η αντένα. Αυτός ήταν ο θρυλικός σταθμός του Πειραιά που εξέπεμπε επί ενάμιση χρόνο μεταδίδοντας τραγούδια από δίσκους αλλά και ζωντανά προγράμματα με καλλιτέχνες του μελοδράματος που φιλοξενούσε συχνά. Η ταραγμένη πολιτικά περίοδος έδωσε την ευκαιρία στο σταθμό του Πειραιά να μεταδώσει, δύο φορές εκλογικά αποτελέσματα.

 Τους πρώτους μήνες του 1936  το Νομικό Συμβούλιο γνωστοποιεί πως με αναγκαστικό νόμο το Ελληνικό Δημόσιο άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία του κανονικού Κρατικού Σταθμού.

Στο πλαίσιο  της γενικής εκσυγχρονιστικής προσπάθειας και προσαρμογής των δομών στα στάνταρ της ΕΟΚ, έγιναν προσπάθειες εκσυχρονισμού της ραδιοφωνίας.

Με το νόμο 1730/1987 ιδρύθηκε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου για τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, που λειτουργεί με τη μορφή ανώνυμης εταιρίας με έδρα την Αθήνα (Ε.Ρ.Τ. Α.Ε.). 

Με την Υπουργική απόφαση 14631/Ζ2/2691/29.5.87 καθορίστηκαν οι προϋποθέσεις και οι όροι ίδρυσης ραδιοσταθμών τοπικής ισχύος, από Δήμους και κοινότητες.

Τέλος με το Προεδρικό Διάταγμα 25/1988 έχουμε την "απελευθέρωση" της ιδιωτικής ραδιοφωνίας, καθώς τέθηκαν οι όροι ίδρυσης τοπικών ραδιοφωνικών σταθμών και από φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Σήμερα η κατανομή των ραδιοφωνικών συχνοτήτων γίνεται από το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο (ΕΣΡ) το οποίο κατά τη στιγμή που μιλάμε αποτελεί θέμα τριβής μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης.  Γιατί άραγε; 

Προφανώς διότι το έργο του ραδιοφώνου αναγνωρίζεται ως μέγα για την Δημοκρατία μας. Ραδιόφωνο -magnum opus – Δημοκρατία

Σ.Σ.:  Το πιο πάνω κείμενο αποτέλεσε εισήγηση της Θεοδοσίας Κοντζόγλου στην ημερίδα για την "Ημέρα του Ραδιοφώνου" που διοργάνωσε η Ένωση Μαγνησίας Μ.Α. της Νίκαιας στις 12 Φεβρουαρίου 2016 με αφορμή την επέτειο για την παγκόσμια ημέρα του Ραδιοφώνου.

*** *** *** *** *** *** 

 Σας ευχαριστούμε που μας διαβάζετε. ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ, αφήστε το σχόλιό σας κάτω από το κείμενο σεβόμενοι την προσωπικότητα κάθε ατόμου. Γράφετε μόνον στην ελληνική γλώσσα. Μη χρησιμοποιείτε γκρίγκλις και κεφαλαία.

 *** *** *** *** *** ***