Του Aστέρη Χουλιάρα (*)
![]()
Η έννοια του «κράτους-εισοδηματία» (rentier state) επινοήθηκε από τον ιρανό οικονομολόγο Hossain Mohdavy στη δεκαετία του ’70 για να ερμηνεύσει την αδυναμία των πετρελαιοπαραγωγών χωρών να αναπτυχθούν με ταχείς ρυθμούς, παρά τα τεράστια ποσά σε πετροδολάρια που είχαν στη διάθεσή τους.
Η θεωρία του «κράτους-εισοδηματία» πήρε πιο συστηματική μορφή με το έργο των Beblawi και Luciani στη δεκαετία του ’80.
Η θεωρία – που σήμερα υποστηρίζεται από εκατοντάδες εμπειρικές μελέτες – υποστηρίζει ότι η φύση των εσόδων ενός κράτους επηρεάζει την ίδια τη φύση του. Όταν το κράτος βασίζεται σε κάποια εξωτερική πρόσοδο (external rent) χωρίς σημαντική παραγωγική δραστηριότητα στο εσωτερικό του και εφόσον τα χρήματα εισρέουν απευθείας στα δημόσια ταμεία, επηρεάζεται σημαντικά η ίδια η σχέση κράτους-κοινωνίας.
Το κράτος απαλλάσσεται από την ανάγκη επιβολής φόρων. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει αρνητικά τη λειτουργία της δημοκρατίας: ας μην ξεχνάμε ότι η εμφάνιση των κοινοβουλευτικών θεσμών στη Δύση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φορολογία (το σύνθημα της αμερικανικής επανάστασης ήταν no taxation without representation).
Ο ατομικός πλουτισμός στο κράτος-εισοδηματίας συνδέεται άμεσα με τη δυνατότητα πρόσβασης στα δημόσια ταμεία. Η πολιτική συζήτηση αφορά αποκλειστικά και μόνο τη διανομή δημόσιων πόρων. Η εργασία καταλήγει να είναι άσχετη με την ανταμοιβή.
Η καλύτερη στρατηγική για τον πληθυσμό είναι η νομιμοφροσύνη. Το κράτος δεν ενδιαφέρεται να αναπτύξει διοικητικούς μηχανισμούς για να συλλέξουν φόρους.
Οι δημόσιοι θεσμοί παραμένουν ατροφικοί χωρίς να μπορούν με αποτελεσματικότητα να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν αναπτυξιακά σχέδια. Οι ηγεσίες χαρακτηρίζονται από αβουλία και αδράνεια.
Βεβαίως η θεωρία του κράτους-εισοδηματία αναφέρεται σε κράτη που βασίζονται σε εξωτερική πρόσοδο από πωλήσεις πετρελαίου, φυσικού αερίου, μεταλλευμάτων και άλλων φυσικών πόρων ή σε τέλη διέλευσης πλοίων (π.χ. Αίγυπτος) ή αγωγών πετρελαίου (π.χ. Συρία).
Η Ελλάδα με την πρώτη ματιά δεν είναι κράτος-εισοδηματίας. Ο τουρισμός είναι εξωτερική πρόσοδος αλλά εμπλέκεται στην παραγωγή υπηρεσιών ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η ναυτιλία δεν αποτελεί τόσο σημαντικό έσοδο για τα δημόσια ταμεία.
Ωστόσο ο εξωτερικός δανεισμός και η αποπληρωμή των δανείων με νέα δάνεια κ.ο.κ. αποτελεί μια μορφή εξωτερικής προσόδου χωρίς παραγωγική δραστηριότητα που εισρέει απευθείας στα δημόσια ταμεία.
Αρα η Ελλάδα στις τελευταίες δεκαετίες μπορεί να χαρακτηριστεί ως ημι-εισοδηματίας (semi-rentier) λόγω δανεισμού και είναι προφανές ότι εμφανίζει πολλά από τα χαρακτηριστικά που περιγράφει η θεωρία του κράτους-εισοδηματία.
Οι λύσεις είναι δύο: α) μείωση του ρόλου του κράτους στην οικονομία και β) καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και αύξηση του ποσοστού των φορολογικών εσόδων που προέρχονται από το φόρο εισοδήματος.
(*) Καθηγητής στη Συγκριτική Πολιτική, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Η έννοια του «κράτους-εισοδηματία» (rentier state) επινοήθηκε από τον ιρανό οικονομολόγο Hossain Mohdavy στη δεκαετία του ’70 για να ερμηνεύσει την αδυναμία των πετρελαιοπαραγωγών χωρών να αναπτυχθούν με ταχείς ρυθμούς, παρά τα τεράστια ποσά σε πετροδολάρια που είχαν στη διάθεσή τους.
Η θεωρία του «κράτους-εισοδηματία» πήρε πιο συστηματική μορφή με το έργο των Beblawi και Luciani στη δεκαετία του ’80.
Η θεωρία – που σήμερα υποστηρίζεται από εκατοντάδες εμπειρικές μελέτες – υποστηρίζει ότι η φύση των εσόδων ενός κράτους επηρεάζει την ίδια τη φύση του. Όταν το κράτος βασίζεται σε κάποια εξωτερική πρόσοδο (external rent) χωρίς σημαντική παραγωγική δραστηριότητα στο εσωτερικό του και εφόσον τα χρήματα εισρέουν απευθείας στα δημόσια ταμεία, επηρεάζεται σημαντικά η ίδια η σχέση κράτους-κοινωνίας.
Το κράτος απαλλάσσεται από την ανάγκη επιβολής φόρων. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει αρνητικά τη λειτουργία της δημοκρατίας: ας μην ξεχνάμε ότι η εμφάνιση των κοινοβουλευτικών θεσμών στη Δύση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φορολογία (το σύνθημα της αμερικανικής επανάστασης ήταν no taxation without representation).
Ο ατομικός πλουτισμός στο κράτος-εισοδηματίας συνδέεται άμεσα με τη δυνατότητα πρόσβασης στα δημόσια ταμεία. Η πολιτική συζήτηση αφορά αποκλειστικά και μόνο τη διανομή δημόσιων πόρων. Η εργασία καταλήγει να είναι άσχετη με την ανταμοιβή.
Η καλύτερη στρατηγική για τον πληθυσμό είναι η νομιμοφροσύνη. Το κράτος δεν ενδιαφέρεται να αναπτύξει διοικητικούς μηχανισμούς για να συλλέξουν φόρους.
Οι δημόσιοι θεσμοί παραμένουν ατροφικοί χωρίς να μπορούν με αποτελεσματικότητα να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν αναπτυξιακά σχέδια. Οι ηγεσίες χαρακτηρίζονται από αβουλία και αδράνεια.
Βεβαίως η θεωρία του κράτους-εισοδηματία αναφέρεται σε κράτη που βασίζονται σε εξωτερική πρόσοδο από πωλήσεις πετρελαίου, φυσικού αερίου, μεταλλευμάτων και άλλων φυσικών πόρων ή σε τέλη διέλευσης πλοίων (π.χ. Αίγυπτος) ή αγωγών πετρελαίου (π.χ. Συρία).
Η Ελλάδα με την πρώτη ματιά δεν είναι κράτος-εισοδηματίας. Ο τουρισμός είναι εξωτερική πρόσοδος αλλά εμπλέκεται στην παραγωγή υπηρεσιών ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η ναυτιλία δεν αποτελεί τόσο σημαντικό έσοδο για τα δημόσια ταμεία.
Ωστόσο ο εξωτερικός δανεισμός και η αποπληρωμή των δανείων με νέα δάνεια κ.ο.κ. αποτελεί μια μορφή εξωτερικής προσόδου χωρίς παραγωγική δραστηριότητα που εισρέει απευθείας στα δημόσια ταμεία.
Αρα η Ελλάδα στις τελευταίες δεκαετίες μπορεί να χαρακτηριστεί ως ημι-εισοδηματίας (semi-rentier) λόγω δανεισμού και είναι προφανές ότι εμφανίζει πολλά από τα χαρακτηριστικά που περιγράφει η θεωρία του κράτους-εισοδηματία.
Οι λύσεις είναι δύο: α) μείωση του ρόλου του κράτους στην οικονομία και β) καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και αύξηση του ποσοστού των φορολογικών εσόδων που προέρχονται από το φόρο εισοδήματος.
(*) Καθηγητής στη Συγκριτική Πολιτική, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλώ αφήστε το σχόλιό σας, με σεβασμό στη προσωπικότητα των ατόμων και χωρίς να προκαλέσετε τους νόμους και τη Δικαιοσύνη. ΑΝΩΝΥΜΑ ΣΧΟΛΙΑ δεν δημοσιεύονται εκτός εάν το εγκρίνει η διαχειρίστρια του ιστολογίου. Εάν επιθυμείτε, επικοινωνείστε με το τηλέφωνο: 6981042435 Διαφορετικά αφήστε τα στοιχεία σας στο email: th.kontzoglou@gmail.com
Ευχαριστώ
Θεοδοσία Κοντζόγλου