ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΑΝΤΟΣ ΚΑΙΡΟΥ

Του Γιάννη Σολδάτου

Ο αρχαίος Έλλην ήταν ωραίος, αθλητικός, με νουν και σώμα υγιές, ο διαχρονικός Έλληνας είναι ωραίος σαν Έλληνας, σαν τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον Αθανάσιο Διάκο, σαν τον Σίμωνα Μπολιβάρ, ο Νεοέλληνας πώς είναι; Σαν τον Θανάση Βέγγο: σκονισμένος.

Ο ρόλος του Βέγγου ερμηνεύεται σε σχέση με την ανάγκη που πέρασε τον Θανάση από τη γή στην οθόνη κι εκεί τον καθιέρωσε: την ανάγκη του κόσμου να έχει απέναντί του έναν δίμορφο Θανάση. Το ρεαλιστικό φουκαρά, μια και τον άλλον τον υπερρεαλιστή, τον εκδικητή της πολύπαθης περιπλάνησής του. Ανάγκη τυφλή όπως αυτή που γέννησε, μετά από αιώνες, τον Θανάση τον Νεοέλληνα. Πάντως, ο Βέγγος είναι δημιούργημα μιας τέτοιας ανάγκης και, κατά συνέπεια, επαναφέρει και διακωμωδεί τα τραγικά συμβάντα της φυλής. Εύκολα μπορεί στη μυθοπλασία των ταινιών του, να ξεχωρίσει το Καλό από το Κακό (κύριο χαρακτηριστικό στο χαρακτήρα του Θανάση) σύμφωνα με την παραδοσιακή ηθική, μα η παραπέρα εξέλιξη του μύθου δεν αφήνει περιθώρια συνθέσεων, παράθυρα λύσεων. Βαδίζει μέσα από συνεχείς συγκρούσεις σ' ένα κοινωνικά στάσιμο πεδίο. Μόνη λύση η υπέρβαση, με το σύστημα των δικών του αυτοματικών λειτουργιών ή ακολουθώντας ενστικτώδικα τα τυχαία συμβάντα που διέπονται από βουλές αγνώστων θεών.


Ένα βιβλίο...

Το «Ενας άνθρωπος παντός καιρού» αναφέρεται στη ζωή και στο έργο του ταλαντούχου ηθοποιού Θανάση Βέγγου (σε αυτόν ανήκει η ιδέα του τίτλου), δεν είναι ωστόσο βιογραφία, αυτοβιογραφία, δοκίμιο ή μελέτη. Ο Γιάννης Σολδάτος (Λευκάδα, 1952), ιδρυτής του εκδοτικού οίκου Αιγόκερως, σεναριογράφος και σκηνοθέτης, συγγραφέας μυθιστορημάτων, διηγημάτων, καθώς και της πολύτομης Ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου αλλά και της κριτικής βιογραφίας του Αλέξη Δαμιανού και του Ζαν Λυκ Γκοντάρ, σε τούτο το βιβλίο επιχειρεί μια πρώτη προσέγγιση του ανθρώπου και ηθοποιού Βέγγου. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης, αποφεύγοντας συνειδητά να αναμειγνύεται στα θεωρητικά, κριτικά ή δημοσιογραφικά κείμενα που τον αφορούν, δεν συμμετείχε με οποιονδήποτε τρόπο στο εγχείρημα, απλώς πρόσφερε στον συγγραφέα τη συνδρομή του στη συγκέντρωση του υλικού. Το βιβλίο αποτελείται από μια κριτική παρουσίαση του ηθοποιού με τίτλο «Θανάσης ο νεοέλληνας και Θανάσης Βέγγος», ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα, μια σύντομη κριτική θεώρηση ή παρουσίαση των 100 και πλέον ταινιών στις οποίες συμμετείχε, αποσπάσματα από συνεντεύξεις του, κείμενα και κριτικές των Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, Νίκου Κούνδουρου, Ντίνου Κατσουρίδη, Γιώργου Λαζαρίδη, Κώστα Χατζηχρήστου, Ντίνου Δημόπουλου, Γρηγόρη Γρηγορίου, Κώστα Γεωργουσόπουλου, Γιώργου Σαββίδη, Μιρέλλας Γεωργιάδου, Γιάννη Μπακογιαννόπουλου, Ζαννίνο, Τάκη Παπαγιαννίδη, Κώστα Σταματίου, Γιώργου Πηλιχού, Διαμάντη Λεβεντάκου, Κώστα Πάρλα, Ερρίκου Θαλασσινού, Αντώνη Μοσχοβάκη, Χρήστου Βακαλόπουλου, Σωτήρη Κακίση, Δημήτρη Κολιοδήμου, Θόδωρου Αγγελόπουλου και Βασίλη Ραφαηλίδη. Τα κείμενα συνοδεύονται από πλούσιο εικονογραφικό υλικό: φωτογραφίες από ταινίες, γυρίσματα και στιγμές της προσωπικής ζωής ­ ανάμεσά τους και μία σπάνια από τη θητεία του στη Μακρόνησο ­, εξώφυλλα περιοδικών κ.ά.

Ένα ντοκιμαντέρ...

Και αυτοί που μίλησαν στην ταινία για τον Βέγγο, κάνοντας διάφορους και διαφορετικούς χαρακτηρισμούς, αλλά και ο Ελληνας θεατής, που έκανε -και κάνει- τους δικούς του, «μέσα είναι». Ο,τι κι αν πεις για τον Βέγγο, δεν κινδυνεύεις να χαρακτηριστείς υπερβολικός. Ο άνθρωπος είναι χείμαρρος, ποταμός, Νιαγάρας δροσιάς, γέλιου, πίκρας, πόνου! Είναι ένας άνθρωπος με πολλαπλές επιστρώσεις. Και όλες αυθεντικές.

Από πού, λοιπόν, να τον πιάσεις; Ετσι περιορίζεσαι στις «μερικές σκηνές» του «έργου». Φιλμογραφείς -και δείχνεις- «αποσπάσματα» μόνο από τη ζωή του, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του. Φιλμογραφείς -και δείχνεις- το πηγαίο ταλέντο του. Τα έκπληκτα μάτια του. Τη βραχνή (από τις φωνές, τις κραυγές και τα κλάματα) φωνή του. Δείχνεις τις γρήγορες, σπασμωδικές κινήσεις του, την αγωνία του. Και δείχνεις, βέβαια, και την απέραντη καλοσύνη του.

Ο Βέγγος δεν είναι εύκολη υπόθεση για να τον κάνεις ταινία. Κατανοώ τον Σολδάτο που στάθηκε διακριτικά «ουδέτερος». Που ρώτησε τους φίλους και τους συνεργάτες του Βέγγου, που άφησε τον ίδιο τον θαυμάσιο ηθοποιό, μέσα από τις ταινίες του και τις λίγες σεμνές εξομολογήσεις του, να μας αυτο-αποκαλυφθεί. Η άλλη λύση ήταν να κάνει ένα επιστημονικό κοινωνιολογικό ντοκιμαντέρ. Μια επιστημονική έρευνα της ελληνικής κοινωνίας τα τελευταία 70-80 χρόνια και εκεί μέσα να εντάξει και τον Βέγγο. Αυτό που εκφράζει ο Βέγγος. Στη θέση των σκηνοθετών ηθοποιών, συγγραφέων κλπ., που μίλησαν στην ταινία για τον Βέγγο και το έργο του να μιλούσαν ειδικοί επιστήμονες (κοινωνιολόγοι κλπ.).

Ο θεατής, ωστόσο, βλέποντας τον άνθρωπο παντός καιρού, θέλει δε θέλει, θα κάνει τους δικούς του συνειρμούς. Ο πιο «απλός» θεατής θα γευτεί το πρώτο επίπεδο (πλούσιο και αυτό). Θα χαρεί τον «Βέγγο για όλες τις δουλιές». Θα γελάσει και θα πικραθεί μαζί του. Θα αγανακτήσει και θα θυμώσει. Θα έχει πλούσια συγκομιδή. Οποιος, όμως, έχει την ικανότητα -και τη θέληση- να δει πέρα από το πρώτο επίπεδο και βάλει τον εαυτό του στην παραγωγική διαδικασία των κοινωνικών αναφορών θα ευτυχήσει διπλά. Γιατί ο Βέγγος, έστω πρωτόγονα και αυθόρμητα, μπόρεσε να εκφράσει ένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων και καταστάσεων. Στις ανεπανάληπτες ερμηνείες του συναντάς μια μεγάλη «γκάμα» ανθρώπινων χαρακτήρων. Πολλές φορές, την ίδια μάλιστα στιγμή, ο Βέγγος ήταν δυο και τρεις και τέσσερις χαρακτήρες μαζί!

Στις επιστημονικές και κοινωνιολογικές εξηγήσεις για το φαινόμενο Βέγγος, ο ερευνητής θα βρει άφθονο υλικό για μελέτη. Είναι από τις σπάνιες, αν όχι η μοναδική περίπτωση καλλιτέχνη, στον κόσμο ολόκληρο, που δύσκολα ξεχωρίζεις τη ζωή του από το έργο του. Ο Βέγγος δραπέτευσε από τη ζωή και χώθηκε (για να γλιτώσει) στις ταινίες του. `Η το αντίστροφο! Δραπέτευσε από τις ταινίες του και χώθηκε (για να μπλεχτεί) στη ζωή.

Ο Βέγγος ήταν «παντού», όπου ήταν ο Ελληνας τα τελευταία 80 χρόνια. Ηταν στο μεροκάματο, στο κυνήγι της αστυνομίας, στις εξορίες. Ηταν στους γάμους και τα πανηγύρια. Στην οικογένεια και τα παιδιά. Στις Εφορίες και τις ουρές των λεωφορείων. Αυτός ήταν ο Βέγγος και αυτό έδειχναν και οι ταινίες του. Ομως, θα είναι ασέβεια και προς τον Βέγγο και, κυρίως, προς την αλήθεια αν κανείς πει -και δεχτεί: «εντάξει, μωρέ, ηθοποιός; Τη ζωή του έπαιζε!». Οποιος πει ή δεχτεί αυτήν τη συκοφαντία, σημαίνει πως δεν έχει δει τον Βέγγο μέσα στο ίδιο πλάνο, να αλλάζει δυο, τρεις και τέσσερις φορές «ψυχολογικά» κάνοντας ...τίποτα! Δεν είδε, φαίνεται, τα μάτια του να κλαίνε χωρίς δάκρυα. Τη φωνή του να σπάσει σε χίλια κομμάτια, χωρίς να εκφέρει μία έστω ολόκληρη λέξη.

Ο Βέγγος ήταν και είναι μεγάλος ηθοποιός. Και είναι κρίμα, που γεννήθηκε σε ετούτη τη χώρα, όπου η τέχνη είναι πολυτέλεια! Η περίπτωση του Βέγγου εξηγεί την αγωνία των ανθρώπων, αυτών των ανθρώπων, που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο. Που θέλουν να δημιουργήσουν τις συνθήκες για να μπορεί ο άνθρωπος να ξεδιπλώνει όλα του τα ταλέντα και όλες του τις αρετές. Σκέφτεστε τον Βέγγο σε μια κοινωνία όπου η τέχνη θα αναζητούσε τη λεπτομέρεια, πέρα από τη σκοπιμότητα και την εμπορία; Ο Βέγγος, δυστυχώς, δεν ελευθέρωσε παρά το ελάχιστο (όσο οι συνθήκες του επέτρεψαν) από το ταλέντο του (περίπτωση «Θανάση Πάρε το Οπλο σου», ας πούμε). Και πρόσφερε ό,τι οι συνθήκες επέτρεψαν και ό,τι αυτός «έκλεψε» από τους «φύλακες». Το κοινωνικό σύστημα, ο καπιταλισμός, χρεώνεται όχι μόνον την εκμετάλλευση, αλλά και την αναγκαστική αναπηρία που οδηγεί τους ανθρώπους.

Εμφανίζονται και μιλούν: Αγγελόπουλος, Κούνδουρος, Κατσουρίδης, Γλυκοφρύδης, Γρηγορίου, Βούλγαρης, Ζωγράφος, Θεοδωράκης, Σπαθάρης, Φόνσου, Ροδίτη, Ψαρράς, Αριστόπουλος, κ.ά.

Πηγή: ως3 Μηνιαίο Περιοδικό Πολιτισμού
http://www.os3.gr/arhive_afieromata/gr_afieromata_thanasis_veggos.html